พระสยามเทวาธิราช : เทพยดารักษาบ้านเมือง

พระสยามเทวาธิราช

พระคาถาสวดบูชาพระสยามเทวาธิราช

ระตะนัตตะยัปปะภาวาภิยาจะนะคาถา พระราชนิพนธ์พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว

            อะระหัง สัมมาสัมพุทโธ อุตตะมัง ธัมมะมัชฌะคา มะหาสังฆัง ปะโพเธสิ อิจเจตัง ระตะนัตตะยัง พุทโธ ธัมโม สังโฆ จาติ นานาโหนตัมปิ วัตถุโต อัญญะมัญญาวิโยคาวะ เอกีภูตัมปะนัต ถะโต พุทโธ ธัมมัสสะ โพเธตา ธัมโม สังเฆนะ ยาริโต สังโฆ จะ สาวะโก พุทธัสสะ อิจเจกา พัทธะเมวิทัง วิสุทธัง อุตตะมัง เสฏฐัง โลกัสมิง ระตะนัตตะยัง สังวัตตะติ ปะสันนานัง อัตตะโน สุทธิกามินัง สัมมา ปะฏิปัชชันตานัง ปะระมายะวิสุทธิยา วิสุทธิ สัพพะเกลเส หิ โหติ ทุกเขหิ นิพพุติ นิพพานัง ปะระมังสุญญังนิพพานัง ปะระมัง สุขัง เอเตนะ สัจจะวัชเชนะ สุวัตถิ โหตุ สัพพะทา ระตะนัตตะยานุภาเวนะ ระตะนัตตะยะ เตชะสา อุปัททะวันตะรายา จะอุปะสัคคา จะ สัพพะโส มา กะทาจิ สัมผุสิงสุ รัฏฐัง สยามานะเมวิทัง อาโรคิยะสุขัญเจวะ ตะโต ทีฆายุตาปิ จะ ตัพพัตถูนัญจะ สัมปัตโย สุขัง สัพพัตถะ โสตถิ จะ ภะวันตุ สัมปะวัตตันตุ สยามานัง รัฏฐะปาลินัง เต จะ รัฏฐัญจะ รักขันตุ สยามะรัฏฐิกะเทวะตา สยามานัง รัฏฐะปาลีหิ ธัมมามิเสหิ ปูชิตา สิทธะมัตถุ สิทธะมัตถุ สิทธะมัตถุ อิทัง ผะลัง เอตัสมิง ระตะนัตตะยัสมิง สัมปะสา ทะนะเจตะโส

คาถาสวดบูชาพระสยามเทวาธิราชจะเป็นสิริมงคลแก่ผู้บูชาทุกวัน

            สะยามะเทวาธิราชา    เทวาติเทวา มะหิทธิกา

     เทยยรัฏฐัง อะนุรักขันตุ      อาโรคะเยนะ สุเขนะ จะ

     เอเตนะ สัจจะวัชเชนะ        สุวัตถิ โหตุ สัพพะทา

     สะยามะเทวานุภาเวนะ       สะยามะเทวะเตชะสา

     ทุกขะโรคะภะยา เวรา        โสกา สัตตุ จุปัททะวา

     อะเนกา อันตะรายาปิ        วินัสสันตุ อะเสสะโต

     ชะยะสิทธิ ธะนัง ลาภัง      โสตถิภาคยัง สุขัง พะลัง

     สิริ อายุ จะ วัณโณ จะ       โภคัง วุฑฒิ จะ ยะสะวา

     สะตะวัสสา จะ อายุ จะ       ชีวะสิทธี ภะวันตุ เม ฯ

            พระสยามเทวาธิราช เป็นเทวรูป หล่อด้วยทองคำสูง 8 นิ้ว ประทับยืนทรงเครื่องกษัตริยาธิราช ทรงฉลองพระองค์อย่างเครื่องของเทพารักษ์ มีมงกุฎเป็นเครื่องศิราภรณ์ พระหัตถ์ขวาทรงพระแสงขรรค์ พระหัตถ์ ซ้ายยกขึ้นจีบดรรชนีเสมอพระอุระ องค์พระสยามเทวาธิราชประดิษฐานอยู่ในเรือนแก้วทำด้วยไม้จันทน์ ลักษณะแบบวิมานเก๋งจีน มีคำจารึกเป็นภาษาจีนที่ผนังเบื้องหลัง แปลว่า "ที่สถิตย์แห่งพระสยามเทวาธิราช" เรือนแก้วเก๋งจีนนี้ประดิษฐานอยู่ในมุขกลางของพระวิมานไม้แกะสลักปิดทอง ตั้งอยู่เหนือลับแลบังพระทวารเทวราชมเหศวร์ ตอนกลางพระที่นั่งไพศาลทักษิณ ในพระบรมมหาราชวัง

            พระวิมานไม้แกะสลักปิดทองนี้ เรียกว่า พระวิมานไม้แกะสลักปิดทองสามมุข ด้านหน้าขององค์พระสยามเทวาธิราชตั้งรูปพระสุรัสวดี หรือพระพราหมี เทพเจ้าแห่งการดนตรีและขับร้อง มุขตะวันออกของพระวิมาน ตั้งรูปพระอิศวรและพระอุมา มุขตะวันตกของพระวิมาน ตั้งรูปพระนารายณ์ทรงครุฑ

ก่อนจะเข้าเรื่องพระสยาเทวาธิราช ขอเท้าความถึงเทพยดารักษาเมืองต่างๆเสียก่อน

สมัยสุโขทัย

            ว่ากันว่าบ้านเมืองจะอยู่ร่มเย็นเป็นสุขได้ เพราะมีเทพยดาคอยปกปักษ์พิทักษ์รักษาบ้านเมือง ความเชื่อเรื่องเทวะผู้รักษาบ้านรักษาเมืองนั้นมีมาแต่โบราณ ครั้งสมัยสุโขทัยก็มีความเชื่อเรื่องเทพยดารักษาบ้านเมืองปรากฏให้เห็น ในศิลาจารึกของพ่อขุนรามคำแหง หลักศิลาจารึกหลักที่ ๑ จารึกด้านที่ ๓
            "เบื้องหัวนอนเมืองสุโขทัยนี้ มีพระขะพุงผี เทพดาในเขาอันนั้นเป็นใหญ่กว่าทุกผีในเมืองนี้ ขุนผู้ใดถือเมืองสุโขทัยนี้แล้ว ไหว้ดีพลีถูกเมืองนี้เที่ยง เมืองนี้ดี ผิไหว้บ่ดีพลีบ่ถูก ผีในเขาอันบ่คุ้มบ่เกรง เมืองนี้หาย"
            เมืองสุโขทัย มีพระขะพุงผี เป็นเทพยดาสถิตอยู่ในภูเขา ยิ่งใหญ่กว่าเทพยดาและทุกผีที่อยู่ในเมืองนี้ ผู้ปกครองเมืองสุโขทัยเคารพเซ่นไหว้บูชา เซ่นสรวง เมืองนี้จะดี มิไหว้บูชาเซ่นสรวงไม่ถูก พระขะพุงผีจะไม่คุ้มครอง เมืองนี้จะสิ้น
            จะเห็นได้ว่าสมัยพ่อขุนรามคำแหงก็มีการไหว้บูชาพลีกรรมต่อเทพยดารักษาเมือง สมัยนี้ท่านเรียกกันว่า พระขะพุงผี สถิตอยู่ในภูเขาทางทิศเบื้องหัวนอนของเมืองสุโขทัย

สมัยอยุธยา
            สมัยอยุธยาดังปรากฏความเชื่อในวรรณกรรมเรื่องลิลิตพระลอ ตอนที่หมอสิทธิไชยมาแก้อาถรรพ์ให้พระลอ หมอสิทธิไชยก็รักษาได้ อีกทั้งยังเชิญผีรักษาเทวดารักษาเมือง เสื้อบ้านเสื้อเมืองดูแลพิทักษ์ปกปักษ์รักษา แต่ในที่สุดปู่เจ้าสมิงพรายก็แต่งกองทัพเทวดาและผีตีเมือง จนเทวดาอารักษ์เมืองแตกพ่าย
            เสื้อบ้านเสื้อเมือง เป็นความเชื่อของชาวไททางเหนือ ผีเสื้อบ้านและผีเสื้อเมือง ต่อมาถูกเรียกว่า พระทรงเมือง บ้างก็เป็นภุมเทวาหรือยักษ์ บ้างก็เป็นเทวดารักษาบ้านเมือง
            ตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยา โบราณถือว่าพิธีสร้างพระนครหรือสร้างบ้าน สร้างเมือง ต้องฝังอาถรรพ์ 4 ประตูเมือง ต้องฝังเสาหลักเมืองการฝังเสาหลักเมืองและเสามหาปราสาทต้องเอาคนที่มีชีวิตทั้งเป็น ลงฝังในหลุม เพื่อให้เป็นผู้เฝ้าทวารมหาปราสาทบ้านเมือง ป้องกันอริราชศัตรูมิให้มีโรคภัย ไข้เจ็บเกิดแก่เจ้าฟ้ามหากษัตริย์ผู้ครองนครบ้านเมือง ในการทำพิธีกรรมดังกล่าว ต้องเอาคนที่ชื่อ อิน จัน มั่น คง มา ฝังลงหลุม จึงจะศักดิ์สิทธิ์และขณะที่นายนครวัฒเที่ยว เรียกชื่อ อิน จัน มั่น คง ไปนั้น ใครโชคร้ายขานรับขึ้นมาก็จะถูกนำตัวไปฝังในหลุม หลุมเสาหลักเมืองนั้น จะผูกเสาคานใหญ่ชักขึ้นเหนือหลุมนั้นในระดับสูงพอสมควร โยงไว้ด้วยเส้นเชือกสองเส้นหัวท้ายให้เสาหรือซุงนั้นแขวนอยู่ตามทางนอนเหมือนอย่างลูกหีบ ครั้นถึงวันกำหนดที่จะกระทำการอันทารุณนี้ ก็เลี้ยงดุผู้เคราะห์ร้ายให้อิ่มหนำสำราญแล้ว แห่แหนนำไปที่หลุมนั้น พระเจ้าแผ่นดินมีรับสั่งให้บุคคลทั้งสามนั้นเฝ้าประตูเมืองไว้ด้วย และให้เร่งแจ้งข่าวให้รู้กันทั่ว เมื่อคนมาชุมนุนกันเขาก็ตัดเชือกปล่อยให้เสาหรือซุงหล่น ลงมาบนศีรษะผู้เคราะห์ร้ายผู้ตกเป็นเหยื่อของการถือโชคถือลางนั้น บี้แบนอยู่ในหลุม คนไทยเชื่อว่าผู้เคราะห์ร้ายเหล่านี้จะกลายเป็นผีอารักษ์ที่เรียกกันว่า “ผีราษฏร”

อาณาจักรล้านนา
            ในชาวล้านนา ก็ยังมีให้เห็นในบริเวณประตูและแจ่งต่างๆ ของเวียงเชียงใหม่ เป็นที่อยู่ของเทวดาอารักษ์ที่คอยดูแลรักษาเมืองและผู้คนให้มีความสุขและให้บ้านเมืองมีความอุดมสมบูรณ์ เทวดาอารักษ์เหล่านี้เปรียบเสมือนศรีและขวัญของเมือง ชาวเมืองต้องทำพิธีบูชาผีและอารักษ์เมืองทุกปี และในทางกลับกันหากต้องการทำลายเมือง วิธีหนึ่งคือการทำลายศรีและขวัญเมือง ด้วยการทำขึดบริเวณประตูเมือง ซึ่งเป็นที่สิงสถิตย์ของเทวดาอารักษ์เมือง เหมือนเช่นในสมัยพระเจ้าติโลกราช ทางอาณาจักรอยุธยาได้ส่งคนมาทำลายศรีและขวัญเมืองด้วยการทำคุณไสยนำไหใส่ยา (ของที่ไม่เป็นมงคล) ไปฝังไว้กลางเมืองและบริเวณประตูเมืองทั้งหกแห่ง ทำให้เกิดปัญหาต่างๆ มากมายภายในเมือง จนกระทั่งเมื่อพระเจ้าติโลกราชทรงทราบและโปรดให้แก้อาถรรพ์นำไหออกไปเผา ทำให้เชียงใหม่หมดเคราะห์ร้าย และค่อยๆ ดีตามลำดับ
            เทวดาอารักษ์ที่สิงสถิตย์อยู่ที่ประตูเมืองไว้ดังนี้ เทวบุตร สุรักขิโต รักษาประตูช้างเผือกและประตูท่าแพตะวันออก เทวบุตร ไชยภุมโม รักษาประตูเชียงใหม่และประตูเมืองด้านใต้ เทวบุตร สุรขาโต รักษาประตูสวนดอกด้านทิศตะวันตก เทวบุตร คันธรักขิโตรักษาประตูช้างเผือกด้านทิศเหนือ แล้วยังมีกุมภัณฑ์สองตนที่ปกปักษ์เมืองเชียงใหม่และเสาอินทขิลอีกด้วย

             สำหรับบริเวณแจ่งต่างๆ มีศาลประจำแจ่ง ซึ่งเป็นที่สิงสถิตย์ของผีอารักษ์เมือง ศาลประจำแจ่งที่สำคัญที่สุดคือ ศาลประจำแจ่งศรีภูมิ เพราะเป็นบริเวณที่ทำพิธีเซ่นหรือเลี้ยง ผีเจ้าหลวงคำแดง ซึ่งเป็นอารักษ์เมืองที่มีอิทธิพลสูงสุด สูงกว่าผีตนใดในเชียงใหม่ มีสถานะเป็นผีเจ้านาย โดยปกติผีเจ้าหลวงคำแดงจะสถิตอยู่ที่ดอยเชียงดาว

เท้าความมาก็ยืดยาวโข คราวนี้มาถึงสมัยรัตนโกสินทร์ต่อต้น ก็มีความเชื้อเรื่องเทพยดารักษาเมือง

จากหม่อมเจ้าหญิงพูนพิศมัย ดิศกุล ทรงพระนิพนธ์ไว้ว่า

"...ตอนมหาอำนาจทางตะวันตกทำการเปิดประตูค้ากับพวกตะวันออก ในระยะเวลาต้นๆศตวรรษที่ 19 ของคริสต์ศักราชนั้น พวกเมืองข้างเคียงไม่รู้ทันเหตุการณ์ภายนอกว่า ทางตะวันตกมีอำนาจปืนเรือพอที่จะเอาชนะได้อย่างง่ายดาย จึงพากันไม่ยอมทำสัญญาด้วย ซ้ำยังขับไล่ ใช้อำนาจจนเกิดเป็นสงครามขึ้น ก็เป็นธรรมดาที่คนมีแต่มีดจะต้องแพ้ผู้มีปืน แล้วถูกเป็นเมืองขึ้นไปโดยสะดวก ฝ่ายทางเมืองไทยเรานั้นมหาอำนาจตกลงกันให้อังกฤษมาเป็นผู้เปิดประตูทำสัญญาค้าขาย ซึ่งตามที่จริงก็เคยมีไมตรีกันมาแต่ครั้งกรุงศรีอยุธยาแล้ว แต่เมื่อบ้านเมืองมีเหตุการณ์ศึกสงครามเกิดขึ้นชาวต่างประเทศไปมาค้าขายไม่สะดวกได้ ก็จำต้องหยุดการติดต่อกันไปเป็นพัก ๆ การเป็นเช่นนี้แก่ทุกบ้านทุกเมือง ฉะนั้น เมื่อเสร็จศึกกับพม่าในรัชกาลที่ 1 แล้ว ถึงรัชกาลที่ 2 ชาวโปรตุเกสก็เข้ามาจากเมืองมาเก๊า เพื่อขอทำสัญญาค้าขายใน พ.ศ. 2363 โปรดเกล้าฯ ให้รับสัญญาเพราะเรายังต้องการซื้อปืนไฟจากชาวตะวันตกอยู่ ต่อมาอีก 2 ปี มิสเตอร์ จอน ครอเฟิด (John Crawford) ทูตอังกฤษเข้ามาขอทำสัญญาจากผู้สำเร็จราชการอินเดียใน พ.ศ. 2365

ถึงรัชกาลที่ 3 อังกฤษเกิดรบกันขึ้นกับพม่าเป็นครั้งแรก ครั้นชนะแล้วจึงให้กัปตันเฮนรี่ เบอร์เนย์ (Henry Burney) เข้ามาทำสัญญาเมื่อ พ.ศ. 2368 ทูตอเมริกัน มิสเตอร์ เอ็ดมอนด์ โรเบิต (Edmond Roberts) เข้ามาทำสัญญาเมื่อ พ.ศ. 2375 มิสเตอร์ริดชัน (Ridson) ทูตอังกฤษเข้ามาทำสัญญาขอซื้อช้างเมื่อ พ.ศ. 2381 และเซอร์เจมส์ บรู้ค (Sir James Brooke) ผู้เคยเป็นรายา (White Raja) ผู้ครองเกาะซาราวัก (Sarawak) เข้ามาขอทำสัญญาอีกเมื่อวันที่ 16 กันยายน พ.ศ. 2393 ซึ่งเป็นปีที่พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 3 เสด็จสวรรคต รวมทูตอังกฤษที่เข้ามาทำสัญญากับเมืองไทยถึง 4 ครั้ง แต่ก็ได้ทำแต่เรื่อง เล็ก ๆ น้อย ๆ เช่นเรื่องผ่านแดนไทยกับพม่า และสัญญาซื้อขายช้าง ม้า และแลกเปลี่ยนสินค้าบางอย่าง ไม่ได้ทำสัญญากับเมืองไทยโดยตรงอย่างเมืองอื่น ๆ ส่วนทางเมืองไทยก็ยังไม่มีใครเชื่อว่าจะมีผู้ใดจะเกะกะทางนี้ได้ บางคนนึกเลยไปว่าเหล็กจะลอยน้ำได้อย่างไร ในเมื่อมีใครมาเล่าว่าทางมหาอำนาจตะวันตกนั้นมีเรือรบที่ทำด้วยเหล็ก ไทยจึงไม่เต็มใจจะเปิดประตูค้ากับผู้ใด ๆ ทั้งสิ้น เป็นแต่รับข้อที่จำเป็นในเวลานั้นเท่านั้น แต่ในที่สุดเราก็ได้พบรายงานของเซอร์เจมส์ บรู๊ค ผู้ซึ่งเข้ามาครั้งสุดท้ายในรัชกาลที่ 3 ว่า

‘..พระเจ้าแผ่นดินกำลังเสด็จอยู่บนพระแท่นสวรรคต และพระองค์ที่จะเสวยราชย์ใหม่ก็มีหวังจะพูดกันได้เรียบร้อย ฉะนั้น จึงขอรอการใช้กำลังบังคับไว้ก่อน...’

ตามรายงานนี้เห็นได้ชัดว่า เขาเตรียมจะใช้กำลังกับเราอยู่แล้ว เผอิญให้เกิดมีการสวรรคตและเปลี่ยนแผ่นดินพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จขึ้นมาเสวยราชย์ในเวลาที่ทรงทราบเหตุการณ์นอกประเทศดีอยู่แล้ว เพราะทรงมีเวลาศึกษาเพียงพอ ในเวลาที่ผนวชเป็นพระภิกษุถึง 27 ปี พอเสวยราชย์ได้ 4 ปี เซอร์จอน โบว์ริง (Sir John Bowring) เจ้าเมืองฮ่องกง ก็มีจดหมายส่วนตัวเข้ามากราบทูลว่า คราวนี้ตัวเขาจะเข้ามาเป็นราชทูตแทนพระองค์ควีน วิคตอเรีย ไม่ใช่เป็นแต่เพียงทูตมาจากผู้สำเร็จราชการอินเดียเช่นคนก่อน ๆ เพราะฉะนั้นจึงหวังว่าจะไม่มีเรื่องเดือดร้อนถึงต้องขัดใจกัน พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงทราบข้อไขอันนี้ดี จึงเปิดประตูรับในฐานะมิตร และเป็นผลให้เราได้พ้นภัยมาได้แต่ผู้เดียวในทางตะวันออกประเทศนี้

..เมื่อเหตุการณ์เรียบร้อยแล้ว ทรงพระราชดำริว่า เมืองไทยเรานี้มีเหตุการณ์หวิด ๆ จะต้องเสียอิสรภาพมาหลายต่อหลายครั้งแล้ว แต่เผอิญให้มีเหตุรอดพ้นได้เสมอมา ชะรอยจะมีเทพยดาองค์ใดองค์หนึ่งที่คอยพิทักษ์รักษาอยู่ จึงสมควรจะทำรูปเทพพระองค์นั้นขึ้น ไว้สักการบูชา แล้วโปรดให้พระองค์เจ้าดิษฐวรการ (หม่อมเจ้ารัชกาลที่ 1) นายช่างเอกทรงปั้นรูปเทพพระองค์นั้น เป็นรูปทรงต้นยืนถือพระขรรค์ในพระหัตถ์ขวา ขนาด 8 นิ้วฟุตงดงามได้สัดส่วนแล้วหล่อด้วยทองคำแท่งทั้งพระองค์ ทรงถวายพระนาม "พระสยามเทวาธิราช" แล้วประดิษฐานไว้ในพระวิมานกลางพระที่นั่งไพศาลทักษิณจนทุกวันนี้ ท่านผู้ใหญ่ชั้นคุณย่าของข้าพเจ้าเล่าว่า ในรัชกาลที่ 4 ทรงถวายเครื่องสังเวยเป็นราชสักการะทุกวัน และเป็นที่นับถือกันว่าศักดิ์สิทธิ์นัก บัดนี้เนื่องแต่ทางพระราชสำนักต้องตัดทอนรายจ่ายมากมายมาแต่ในรัชกาลที่ 7 จึงคงยังมีเครื่องสังเวยถวายแต่เฉพาะวันอังคาร และวันเสาร์ อาทิตย์ละ 2 ครั้ง และในเวลาปีใหม่ก็มีการบวงสรวงสังเวยเป็นพิธีใหม่ มีละครรำของกรมศิลปากรในเวลาเช้าวันสังเวยนั้น..

..อย่างไรก็ตาม เหตุการณ์ต่าง ๆ ดังเราท่านได้ประสบมาด้วยตนเอง ยิ่งนานวันก็ยิ่งเห็นว่าพระสยามเทวาธิราชนั้นมีจริง เราจงพร้อมใจกันอธิษฐานด้วยกุศลผลบุญที่เราได้ทำมาแล้วด้วยดี ขอให้เทพเจ้าอันศักดิ์สิทธิ์พระองค์นี้ จงได้ทรงคุ้มครองป้องกันภัย และโปรดประสิทธิ์ประสาทความสมบูรณ์พูนสุขให้แก่ประชาชนชาวสยามทั่วกันเทอญ.."

พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงถวายเครื่องสังเวยเป็นราชสักการะเป็นประจำวัน เครื่องสังเวยที่ถวายเป็นประจำนั้น จะถวายเฉพาะวันอังคาร และวันเสาร์ก่อนเวลาเพล โดยจะมีพนักงานฝ่ายพระราชฐานชั้นใน เป็นผู้เชิญเครื่องตั้งสังเวยบูชา เครื่องสังเวยประกอบด้วย ข้าวสุกหนึ่งถ้วยเชิง หมูนึ่งหนึ่งชิ้น พร้อมด้วยน้ำพริกเผา ปลานึ่งหนึ่งชิ้นพร้อมด้วยน้ำจิ้ม ขนมต้มแดงและขนมต้มขาว กล้วยน้ำว้า มะพร้าวอ่อนหนึ่งผล ผลไม้ตามฤดูกาลสองอย่าง และน้ำสะอาดอีกหนึ่งถ้วย โปรดเกล้า ฯ ให้จัดพระราชพิธีสังเวยเทวดา ในวันขึ้น 1 ค่ำ เดือน 5 ของทุกปี

พระบรมรูปพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ซึ่งพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวฯ ทรงพระกรุณาโปรดฯ ให้สร้างขึ้นเลียนแบบพระสยามเทวาธิราชแต่แปลงเค้าพระพักตร์ให้เหมือนสมเด็จ พระชนกาธิราช เพื่อทรงสักการะ พระบรมรูปองค์นี้ปัจจุบันประดิษฐานอยู่ พระที่นั่งอัมพรสถาน พระราชวังดุสิต

ต่อมาในสมัย พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว มีพระราชดำริว่า พระอภิเนาว์นิเวศน์พระพุทธมณเฑียร และพระที่นั่งทรงธรรม ซึ่งเป็นโครงสร้างเสาไม้หุ้มปูน ที่ได้สร้างขึ้นในสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้ชำรุดทรุดโทรมลงมาก ยากที่จะบูรณะให้คงสภาพเดิมไว้ได้ จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้รื้อลงทั้งหมด และอัญเชิญพระสยามเทวาธิราชไปประดิษฐานไว้ ณ พระวิมานทองสามมุขเหนือลับแลบังพระทวารเทวราชมเหศวร์ ในพระที่นั่งไพศาลทักษิณ ตราบจนถึงทุกวันนี้

พระราชพิธีบวงสรวงใหญ่พระสยามเทวาธิราช ตามประเพณีกำหนดไว้ในวันขึ้น 1 ค่ำ เดือน 5 ของทุกปี อันเป็นวันขึ้นปีใหม่ตามจันทรคติแบบโบราณ ในรัชกาลปัจจุบัน พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว จะทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี หรือพระราชวงศ์ชั้นผู้ใหญ่เสด็จแทนพระองค์มาทรงถวายเครื่องสังเวยเป็นราชสักการะพระสยามเทวาธิราช และมีละครในจากกรมศิลปากรรำถวาย

ระหว่างวันที่ 7 - 30 เมษายน พ.ศ. 2525 เมื่อครั้งฉลองกรุงรัตนโกสินทร์ 200 ปี พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เชิญพระสยามเทวาธิราชจากพระวิมานในพระที่นั่งไพศาลทักษิณ ขึ้นเสลี่ยงโดยประทับบนพานทอง 2 ชั้น สู่พระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท ประดิษฐาน ณ บุษบกมุขเด็จ เพื่อทรงประกอบพระราชพิธีบวงสรวง ในวันพุธที่ 7 เมษายน 2525 และทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานพระบรมราชานุญาตให้สาธุชนเข้าถวายสักการะพระสยามเทวาธิราชหลังเสด็จฯ กลับ จนถึงวันที่ 30 เมษายน 2525 นับเป็นครั้งแรกที่ประชาชนมีโอกาสได้เข้าถวายสักการะพระสยามเทวาธิราชเฉพาะพระพักตร์

จบเรื่องพระสยามเทวาธิราชแต่เพียงเท่านี้

แม่ซื้อ : เทวดาผู้ดูแลรักษาทารก

แม่ซื้อ  : เทวดาผู้ดูแลรักษาทารก

ยังจำได้ไหมถึงใครคนหนึ่ง? อ๋อ สำหรับคนภาคกลางนะครับ เรื่องนี้ พ่อซื้อแม่ซื้อ

             ในพจนานุกรมไทย ฉบับราชบัณฑิตยสถานระบุว่า แม่ซื้อ คือ เทวดาหรือผีที่เชื่อกันว่าเป็นผู้ดูแลรักษาทารก เทวดาหรือผี ซึ่งมีความหมายคอบคุมถึงอมุนษย์ คือบางแม่ซื้อเป็นเทวดา บางแม่ซื้อก็เป็นผี แม่ซื่อจะเข้ามาสถิตในบ้านที่มีเด็กอ่อน หรือเด็กทารกแรกเกิด โดยการสิงสถิตจะเข้ามาดูแลรักษาดูแลทารก เวลาจะชมเด็กที่น่ารักก็ให้ชมว่า “น่าเกลียดน่าชั่ง” มิเช่นนั้นแม่ซื้อจะรู้ว่าหน้าตาเด็กน่ารักจนอยากเอาไปอยู่ด้วย  กับยังมีการให้ผู้อื่นรับซื้อเด็กไป เพื่อให้ผีเข้าใจว่าแม้แต่แม่ยังไม่รัก ไม่อยากได้ไว้ ผู้ที่ซื้อเด็กจึงมีชื่อเรียกว่า แม่ซื้อ
            แม่ซื้อ ในลักษณะทั่วไปกล่าวว่าเป็นเทวดา คงคิดกันแล้วว่าคงสวยสดงดงาม แล้วถ้าเรียกว่าผีล่ะ คงจะจินตนาการกันว่าน่าเกลียดน่ากลัว แม่ซื้อไม่ได้น่าเกลียดอย่างที่หลายคนคิด แม่ซื้อทั้งเจ็ด มีที่สิงสถิตอยู่ในเมืองบน เมืองล่าง และกลางหน

            ตามความเชื่อว่าหากเด็กทารก คลอดให้นำรกเด็กไปฝั่งไว้ตามที่อยู่ของแม่ซื้อ จะทำให้แม่ซื้อรักใคร่ หากไม่เช่นนั้นแล้ว แม่ซื้อจะคอยหลอกหลอนทารกให้เจ็บไข้ได้ป่วย หรือเมื่อใดที่แม่ซื้อสิงสถิตจะสำแดงให้ทารกเจ็บป่วยตามลักษณะอาการของโรคแม่ซื้อ
  

จารึกตำรายาวัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม ว่าด้วยโองการแม่ซื้อ

          จารึกที่มีเนื้อหาว่าด้วยโองการแม่ซื้อ ณ วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม ดังกล่าวมาแล้วข้างต้นนี้ มีทั้งหมด ๙ ตอน แต่ละตอนมีรายละเอียดต่างๆ กันดังนี้

          จารึกตำรายาวัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม (โองการแม่ซื้อ ๑) เป็นจารึกบนแผ่นหินรูปสี่เหลี่ยม มี ๓ แผ่นต่อเนื่องกัน เนื้อหาโดยรวมเป็นบทนำ มีบทไหว้ครู อธิบายที่มาที่ไปและความสำคัญของแม่ซื้อในเบื้องต้น เรียกว่า "สารเดชวิธีน้อย" สำหรับปัดพิษไข้จากแม่ซื้ออันจะเกิดแก่เด็กที่คลอดจากครรภ์มารดาได้ ๓ วัน โดยในส่วนของบทไหว้ครูนั้น มีการอัญเชิญเทพได้แก่พระนารายณ์ พระอิศวร พระอุมา พระพาย พระเพลิง พระกาฬ พระพรหม พระยม พระอาทิตย์ พระจันทร์ พระอินทร์ รวม ๑๒ องค์ ให้มาสถิตและประสิทธิ์ประสาทพร

จากนั้นกล่าวถึงรายชื่อของแม่ซื้อประจำวันเกิด ได้แก่

แม่ซื้อประจำตัวเด็กที่เกิดวันอาทิตย์ ชื่อ นางวิจิตรนาวรรณ

แม่ซื้อประจำตัวเด็กที่เกิดวันจันทร์ ชื่อ นางวัณณานงคราญ

แม่ซื้อประจำตัวเด็กที่เกิดวันอังคาร ชื่อ นางยักษ์บริสุทธิ์

แม่ซื้อประจำตัวเด็กที่เกิดวันพุธ ชื่อ นางสามลทัศ

แม่ซื้อประจำตัวเด็กที่เกิดวันพฤหัสบดี ชื่อ นางกาโลทุก

แม่ซื้อประจำตัวเด็กที่เกิดวันศุกร์ ชื่อ นางยักษ์นงเยาว์

แม่ซื้อประจำตัวเด็กที่เกิดวันเสาร์ ชื่อ นางเอกาไลย

          แล้วอธิบายลักษณะของแม่ซื้อที่มีอิทธิฤทธิ์ต่างๆ กัน อันล้วนมีผลต่อความเจ็บป่วยของร่างกายในรูปแบบต่างๆ เช่น แม่ซื้อบางตนไปพันอยู่ในไส้ ทำให้เจ็บปวดครวญคราง บางตนไปขวางอยู่ที่สะดือ ทำให้ท้องอืด บางตนไปอยู่ในศีรษะ ทำให้เวียนหน้าอาเจียน เป็นต้น

          ตอนท้ายเรียกแม่ซื้อทั้งหมดให้มากินของเซ่นไหว้ อันได้แก่ อาหารคาวหวานและสุรา แล้ววอนขอให้กินเสียให้อิ่ม อิ่มแล้วรีบไปเสียยังที่อยู่ของตน อย่าอยู่หยอกเด็ก หรือแกล้งเด็กให้กลัวเลย คนที่อยู่ทางนี้จะเลี้ยงดูเด็กอย่างดี หากเป็นเด็กชายโตไปจะได้เป็นสงฆ์ หากเป็นเด็กหญิงจะได้เป็นชี มีคำกล่าวด้วยว่าได้ขอซื้อเด็กไว้แล้ว (เข้าใจว่าในที่นี้มีแม่ซื้ออยู่ ๒ คือแม่ซื้อที่เป็นผี และ แม่ซื้อที่เป็นคน แม่ซื้อที่เป็นคนจ่ายเบี้ยซื้อเด็กจากแม่ซื้อที่เป็นผี) ดังนั้นเด็กคนนี้ก็ไม่ใช่ลูกของแม่ซื้อ(ที่เป็นผี) หากแม่ซื้อรับเงินแล้ว อิ่มแล้ว ก็รีบไป อย่าได้อาลัย และให้เอาโรคต่างๆ กลับไปด้วย หากพ้น ๓ วันนี้ไปแล้ว เด็กจะรอด

          จารึกตำรายาวัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม (โองการแม่ซื้อ ๒) เป็นจารึกบนแผ่นหินรูปสี่เหลี่ยม มี ๓ แผ่นต่อเนื่องกัน เนื้อหาตอนนี้เป็นโองการ เรียกว่า "สารเดชวิธีใหญ่" สำหรับปัดพิษเสียแสลงลำบองราหู หรือพิษไข้ที่เกิดกับเด็กในช่วงเวลาต่างๆ คือมีไข้ขึ้นไข้สร่าง ออกอาการต่างๆ ไป ทั้งหนาวสั่น ชัก ผื่นขึ้น ท้องบวม ท้องเสีย ฯลฯ เนื้อหารวมๆ ของจารึกตอนที่ ๒ นี้ ไม่ได้กล่าวถึงตำรับยาสมุนไพร หากแต่กล่าวถึงพิธีกรรมไล่ผีที่มากระทำพิษไข้แก่เด็กด้วยอาการต่างๆ

          จารึกตำรายาวัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม (โองการแม่ซื้อ ๑) และ จารึกตำรายาวัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม (โองการแม่ซื้อ ๒) เป็นโองการกล่าวนำ ในเชิงพิธีกรรมเท่านั้น จารึกลำดับต่อไปตั้งแต่ จารึกตำรายาวัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม (โองการแม่ซื้อ ๓) ไปจนถึง จารึกตำรายาวัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม (โองการแม่ซื้อ ๙) จะเป็นการบอกที่มาของโรค อาการ และวิธีการรักษา ดังต่อไปนี้

          จารึกตำรายาวัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม (โองการแม่ซื้อ ๓) เป็นจารึกบนแผ่นหินรูปวงรี จำนวน ๑ แผ่น มี ๑๘ บรรทัด เนื้อหาว่าด้วยโรคแม่ซื้อประจำตัวเด็กที่เกิดวันอาทิตย์ เด็กจะมีอาการเจ็บเนื้อเจ็บตัว กินข้าวหรือกินนมไม่ได้ มีวิธีรักษาทั้งแบบที่เป็นพิธีกรรมและวิธีการปรุงยา :

 พิธีกรรม

๏ใช้ดินสอพองผสมน้ำปั้นเป็นรูปแม่อุ้มลูก แล้วจึงบูชาด้วยดอกไม้ขาว ธูปเทียนอย่างละ ๕ ดอก ร่วมกับของหอมต่างๆ แล้วขับมนต์ "โอม นโมภควันปติทนิกามุกขัง ธรณิ ขิพลิปกาทพาลามุญจัยยะสะวาหะ ฯ โอมริทธิ ผิดผัดสวาหะ ฯ" ๓ จบ แล้วจึงนำรูปปั้นแม่อุ้มลูก ตลอดจนดอกไม้ธูปเทียนทั้งหมดนั้น ห่อด้วยใบไม้ ไปปักไว้ทางทิศตะวันออก ทำดังนี้ ๓ วัน หากไม่หายให้รักษาด้วยการปรุงยาสำหรับรมหรือทาตัวเด็กร่วมด้วย

ปรุงยา

ตำรับ ๑ – ใช้เมล็ดพันธุ์ผักกาด ชานหมาก ขนแมว เส้นผมของคน ใบสะเดา น้ำมันจากโค ในปริมาณเท่าๆ กัน ประกอบเครื่องยาแล้วนำไปเผาเพื่อรมตัวเด็ก

ตำรับ ๒ – ใช้กระดูกศีรษะของสุนัข เขากวาง คราบงูสิง กระเทียม น้ำมันจากโค ปริมาณเท่าๆ กัน ประกอบเครื่องยาแล้วนำไปเผาเพื่อรมตัวเด็ก

ตำรับ ๓ – ใช้ใบพรหมี หรดาลประสะ แก่นจันทน์ ปริมาณเท่าๆ กัน ผสมกับน้ำมันจากโคแล้วทาตัวเด็ก

ตำรับ ๔ – ใช้รากสวาด รากพุทรา หรดาลประสะ จันทน์แดงปริมาณเท่าๆ กัน บดละลายน้ำปัสสาวะของแพะแล้วนำมาทาตัวเด็ก แก้ผิวเนื้อชาสาก

         จารึกตำรายาวัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม (โองการแม่ซื้อ ๔) เป็นจารึกบนแผ่นหินรูปวงรี จำนวน ๑ แผ่น มี ๒๑ บรรทัด เนื้อหาว่าด้วยโรคแม่ซื้อประจำตัวเด็กที่เกิดวันจันทร์ เด็กจะมีไข้สูง ท้องอืด กินข้าวและนมไม่ได้ รักษาโดย :

พิธีกรรม

๏ ใช้ข้าวสาร ๓ กำมือ ตำให้ละเอียดแล้วผสมน้ำ ปั้นเป็นรูปเด็ก ๑๓ คน ร่ม ๑๓ คัน ขนม ๑๓ อย่าง ข้าว ๑๓ ปั้น เตรียมกระแจะ น้ำมัน ดอกไม้ กล้วย อ้อย เนื้อปลา เป็นเครื่องบูชา แล้วขับมนต์ "โอม นโมภวติตถี สุมะภะทะปาละนิ พะลิมัตระ หานันจามันมัยยะพัสสะ สวาหะ สวาหายะ ฯ" ๓ จบ แล้วจึงนำรูปปั้นนั้นห่อด้วยใบไม้ ไปปักไว้ทางทิศตะวันออก ทำดังนี้ ๓ วัน หากไม่หาย ให้รักษาด้วยการปรุงยาสำหรับรมหรือทาตัวเด็กร่วมด้วย

ปรุงยา

ตำรับ ๑ – ใช้ใบสะเดา กระดูกโค เส้นผมของคน ใบสาบแร้ง ดอกพิกุล น้ำมันจากโค ในปริมาณเท่าๆ กัน ประกอบเครื่องยาแล้วเผาเพื่อรมตัวเด็ก

ตำรับ ๒ – ใช้รากสลอด ขมิ้นชัน ไพลแห้ง ลำพัน น้ำมันจากโค ในปริมาณเท่าๆ กัน ประกอบเครื่องยาแล้วเผาเพื่อรมตัวเด็ก

ตำรับ ๓ – ใช้หญ้าพันงูแดง กาบหมาก ดีปลี เจตมูลแดง บดละลายกับปัสสาวะแพะแล้วทาตัวเด็ก

ตำรับ ๔ – ใช้ซากแมงมุม เส้นผมของคน กระดองเต่า เผาแล้วรมที่ส่วนกระหม่อมของเด็ก

ตำรับ ๕ – ใช้หญ้าพันงูแดง รากหนาด บอระเพ็ด ดีปลี ในปริมาณเท่าๆ กัน บดละลายกับปัสสาวะแพะแล้วทาตัวเด็กแก้ผิวชาสาก

          จารึกตำรายาวัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม (โองการแม่ซื้อ ๕) เป็นจารึกบนแผ่นหินรูปวงรี จำนวน ๑ แผ่น มี ๒๒ บรรทัด เนื้อหาว่าด้วยโรคแม่ซื้อประจำตัวเด็กที่เกิดวันอังคาร เมื่อไข้ลงเด็กจะกินข้าวและนมไม่ได้ หลับตา บิดตัว ถอนใจใหญ่ หรือมีอาการเป็นไปต่างๆ นานา สามารถแก้ไขด้วยวิธีการต่อไปนี้ :

 พิธีกรรม

๏ใช้ข้าวสาร ๓ กำมือ ตำให้ละเอียดแล้วผสมน้ำ ปั้นเป็นรูปแม่ลูก จัดเครื่องบูชาประกอบด้วยข้าวแดง ๕ กระทง ธงแดง ๕ คัน ดอกไม้แดง ๕ ดอก ธูปเทียนอย่างละ ๕ แล้วขับมนต์ “โอมนะโมภะคะวะติการิตตะมา วิทะพะ พองเหือง มารตะระปาลิมหาปาลา มัตตระ จัยยะผัสสะ สวาหะ ฯ” ๓ จบ นำไปปักไว้ทิศเหนือ หาก ๓ วันแล้ว ยังไม่หาย ให้ปรุงยาเพิ่มเติม

ปรุงยา

ตำรับ ๑ – ใช้เขาโค น้ำมันจากโค เส้นผมของคน ขนแมว คราบงูเห่า ใบสะเดา กำมะถัน ประกอบเครื่องยาแล้วเผาเพื่อรมตัวเด็ก

ตำรับ ๒ – ใช้ลูกฝ้าย เขากระบือ ปริมาณเท่าๆ กัน ประกอบเครื่องยาแล้วเผาเพื่อรมตัวเด็ก

ตำรับ ๓ – ใช้เมล็ดพันธุ์ผักกาด คราบงู งาช้าง บวบขม หรดาลประสะ กระดูกโค บดละเอียดแล้วทาตัวเด็ก

ตำรับ ๔ – ใช้ลำพัน โกศสอ หรดาลประสะ บัลลังก์ศิลา บดละเอียดแล้วทาตัวเด็ก

ตำรับ ๕ – ใช้ขมิ้นอ้อย ข้าวเบือ แป้งเหล้า อย่างละส่วน ลูกถั่วพูคั่ว ๒ ส่วน ดอกชุมเห็ดเทศ ๔ ส่วน บดให้ละเอียด เผากับกำยานเนื้อไม้จนสุก ทำเป็นแท่งไว้ทาตัวเด็ก แก้ผิวชาสาก

 พิธีกรรม

๏ใช้ข้าวสาร ๓ กำมือ ตำให้ละเอียดแล้วผสมน้ำ ปั้นเป็นรูปแม่กับลูก โรยงาที่รูปปั้นตัวลูก จัดเครื่องบูชาประกอบด้วย ข้าวสุก ๑ ปั้น ธง ๑ คัน ขนมจีน ๑ ห่อ ธูปเทียนอย่างละ ๘ พร้อมเหล้าขาว ใช้หนามมะตูมแทงลงที่รูปปั้นนั้น บูชาด้วยดอกไม้แดง แล้วขับมนต์ “โอม นะโมภควติหะจักเกกะจะปานะ แมงลมรัตตระ เปยยพุทัสสสะ สวาหะ วันนะกะหา สวาหายะ ฯ” ๓ จบ นำไปปักไว้ทิศตะวันตก หากล่วงไป ๓ วันแล้วยังไม่หาย ให้ปรุงยาเพิ่มเติม

ปรุงยา

ตำรับ ๑ – ใช้ฟันของโค เมล็ดพันธุ์ผักกาด ดอกไม้ ชานพระ(?) เส้นผมของคน ขนแมว ราหนาด(?) ใบสวาท คราบงู น้ำมันจากโค ในปริมาณเท่าๆ กัน ประกอบเครื่องยาแล้วเผาเพื่อรมตัวเด็ก

ตำรับ ๒ – ใช้เขากวาง พันธุ์ผักกาด ในปริมาณเท่าๆ กัน ประกอบเครื่องยาแล้วเผาเพื่อรมตัวเด็ก

ตำรับ ๓ – ใช้เมล็ดพันธุ์ผักกาด รากหนาด ดอกไม้ ชานพระ ขนแมว ใบขัดมอน รากหญ้า ชันกาด ใบสะเดา น้ำมันจากโค ในปริมาณเท่าๆ กัน ประกอบเครื่องยาแล้วเผาเพื่อรมตัวเด็ก

ตำรับ ๔ – ใช้ลำพัน มหาหิงคุ์จากยางโพธิ ในปริมาณเท่าๆ กัน บดละเอียดแล้วทาตัวเด็ก

ตำรับ ๕ – ใช้น้ำมันจากโค พิมเสน กำมะถัน พันธุ์ผักกาด กระวาน ลำพัน ในปริมาณเท่าๆ กัน บดละเอียดแล้วทาตัวเด็ก

ตำรับ ๖ – ใช้ลำพัน ฟันโค พันธุ์ผักกาด โกฐสอ หรดาลประสะ ในปริมาณเท่าๆ กัน บดละเอียดแล้วทาตัวเด็ก แก้ผิวชาสาก

          จารึกตำรายาวัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม (โองการแม่ซื้อ ๗) เป็นจารึกบนแผ่นหินรูปวงรี จำนวน ๑ แผ่น มี ๒๑ บรรทัด เนื้อหาว่าด้วยโรคแม่ซื้อประจำตัวเด็กที่เกิดวันพฤหัสบดี เมื่อไข้ลงเด็กจะมีอาการเป็นไปต่างๆ นานา เจ็บเนื้อเจ็บตัว สะอึก หายใจขัด ตัวแดง ผิวหน้าชาสาก แก้ไขได้ดังนี้ :

พิธีกรรม

๏ใช้ข้าวสาร ๓ กำมือ ตำให้ละเอียดแล้วผสมน้ำ ปั้นเป็นรูปแม่กับลูก เตรียมเครื่องบูชา ได้แก่ ธง ๕ คัน ธูปเทียนอย่างละ ๕ ขนมจีน ๕ กระทง ข้าวบิณฑ์ ๕ ปั้น แล้วจึงขับมนต์ ๓ จบ “โอม นโมภควติเหยยุง กาลิลักกะกามูล ผิดเมือมผลิมักกระหาภารา ปุตตระจัยยะ สวาหายะ ฯ” ๓ จบ นำไปปักไว้ทิศตะวันตก หาก ๓ วัน หากยังไม่หาย ให้ปรุงยาเพิ่มเติม

ปรุงยา

ตำรับ ๑ – ใช้เปลือกโลด เถาสะค้าน บัลลังก์ศิลา ในปริมาณเท่าๆ กัน ประกอบเครื่องยาแล้วเผาเพื่อรมตัวเด็ก

ตำรับ ๒ – ใช้ฟันของโค เมล็ดพันธุ์ผักกาด ดอกไม้ชานพระ ผมคน ขนแมว รากหนาด ใบสวาด คราบงู น้ำมันจากโค ในปริมาณเท่าๆ กัน ประกอบเครื่องยาแล้วเผาเพื่อรมตัวเด็ก

ตำรับ ๓ – ใช้รากหนาด พันธุ์ผักกาด ดอกไม้ชานพระ ขนแมว ใบขัดมอน หญ้าชันกาด ใบสะเดา น้ำมันจากโค ในปริมาณเท่าๆ กัน ประกอบเครื่องยาแล้วเผาเพื่อรมตัวเด็ก

ตำรับ ๔ – ใช้โกฐสอ ยางจิก เปลือกมังคุด พันธุ์ผักกาด ปริมาณเท่าๆ กัน บด แล้วทาตัวเด็ก

ตำรับ ๕ – ใช้กาฝาก เทียนต้น จันทน์แดง บดละเอียดแล้วทาตัวเด็ก แก้ผิวชาสาก

          จารึกตำรายาวัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม (โองการแม่ซื้อ ๘) เป็นจารึกบนแผ่นหินรูปวงรี จำนวน ๑ แผ่น มี ๒๑ บรรทัด เนื้อหาว่าด้วยโรคแม่ซื้อประจำตัวเด็กที่เกิดวันศุกร์ เมื่อไข้ลงเด็กจะมีอาการเป็นไปต่างๆ นานา คือ เจ็บมือเจ็บเท้า ชอบอมนิ้วมือ ชอบกัดหัวนมแม่ กินข้าวและกินนมไม่ได้ ให้แพทย์แก้ไขดังนี้ :

พิธีกรรม

๏ใช้ข้าวสาร ๓ กำมือ ตำให้ละเอียดแล้วผสมน้ำ ปั้นเป็นรูปแม่กับลูก ๘ ตัว เตรียมเครื่องบูชา ได้แก่ ขนมจีน ๘ จับ ข้าวบิณฑ์ ๘ ปั้น เทียน ๘ เล่ม แล้วขับมนต์ ๓ จบ “นโมภควติเกลิมะ กะจะโพพัสสะ เจติหะพลิปรักกะหะพาลามะ รัตตระจัยยะผัสสะสวาหะสวาหายะ ฯ” ๓ จบ นำไปปักไว้ทิศเหนือ หาก ๓ วันแล้วยังไม่หาย ให้ปรุงยาเพิ่มเติม

ปรุงยา

ตำรับ ๑ – ใช้เขาควายเผือก เขากวาง พันธุ์ผักกาด ในปริมาณเท่าๆ กัน ประกอบเครื่องยาแล้วเผาเพื่อรมตัวเด็ก

ตำรับ ๒ – ใช้กระดูกสุนัขตัวสีดำ เขากวาง คราบงูสิง กระเทียม น้ำมันจากโค ในปริมาณเท่าๆ กัน ประกอบเครื่องยาแล้วเผาเพื่อรมตัวเด็ก

ตำรับ ๓ – ใช้ลำพัน โกฐก้านพร้าว เมล็ดพันธุ์ผักกาด ในปริมาณเท่าๆ กัน บดแล้วทาตัวเด็ก

ตำรับ ๔ – ใช้รากแมงลัก รากหิ่งหาย น้ำประสานทอง สารส้ม งาช้าง ดินประสิวขาว ปริมาณเท่าๆ กัน บด แล้วชโลมตัวเด็ก

ตำรับ ๕ – ใช้เมล็ดมะกล่ำดำ เมล็ดในมะม่วงพรวน เปลือกเพกา ในปริมาณเท่าๆ กัน บดละเอียดแล้วทาตัวเด็กหรือจะละลายน้ำดอกไม้แล้วชโลมดัวเด็กก็ได้ แก้ผิวชาสาก

          จารึกตำรายาวัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม (โองการแม่ซื้อ ๙) เป็นจารึกบนแผ่นหินรูปวงรี จำนวน ๑ แผ่น มี ๒๑ บรรทัด เนื้อหาว่าด้วยโรคแม่ซื้อประจำตัวเด็กที่เกิดวันเสาร์ เมื่อไข้ลงเด็กจะมีอาการเป็นไปต่างๆ นานา เจ็บเสียดแทงไปทั้งตัว กินข้าวและกินนมไม่ได้ ให้แพทย์แก้ไขดังนี้ :

พิธีกรรม

๏ใช้ข้าวสาร ๓ กำมือ ตำให้ละเอียดแล้วผสมน้ำ ปั้นเป็นรูปแม่กับลูก ๔ ตัว โรยงาเม็ดที่รูปปั้น เตรียมเครื่องบูชา ได้แก่ ธง ๔ คัน ข้าวบิณฑ์ ๔ ปั้น ดอกไม้แดง กระแจะ สุรา และเนื้อปลา แล้วขับมนต์ “โอมนะวายะปาโลพิกะทะ อะยาวายยะวะนะนายะคะไลยัง โอมมาลินะผัดอิมาผะลิมัตตระหารุตตระจัยยะสวาหะ สวาหายะฯ” ๓ จบ นำไปปักไว้ทิศใต้ แล้วอาบน้ำมนต์ ทำดังนี้ ๓ วัน หากยังไม่หาย ให้ปรุงยาเพิ่มเติม

ปรุงยา

ตำรับ ๑ – ใช้ใบสะเดา กระดูกโค เส้นผมของคน สาบแร้ง ใบพิกุล น้ำมันจากโค ในปริมาณเท่าๆ กัน มาเผา แล้วรมตัวเด็ก เพื่อขับพิษ

ตำรับ ๒ – ใช้กระเทียม พันธุ์ผักกาด ในปริมาณเท่าๆ กัน ประกอบเครื่องยาแล้วเผาเพื่อรมตัวเด็ก

ตำรับ ๓ – ใช้ลำพัน มหาหิงคุ์จากยางโพธิ ในปริมาณเท่าๆ กัน บดแล้วทาตัวเด็ก

ตำรับ ๔ – ใช้ใบผักไห่ งาเม็ด หญ้าใร้ใบ สาบแร้ง ตำเข้าด้วยกันแล้วบิดเอาน้ำ เอากระดูกกวาง เขากวาง ฝนแล้วเติมเข้าไป ใช้ชโลมตัวเด็ก

ตำรับ ๕ – ใช้พันธุ์ผักกาด ชานหมากสง ดอกไม้ชานพระ เส้นผมของคน ขนแมว ใบสะเดา น้ำมันจากโค ในปริมาณเท่าๆ กัน บดละเอียดแล้วทาตัวเด็ก แก้ผิวชาสาก

 “แม่ซื้อ” และ “ตำรายา”

คำว่า “แม่ซื้อ” ยังเป็นชื่อโรคที่เกิดแก่ทารกตั้งแต่แรกคลอดจากครรภ์มารดา จนถึงอายุได้ 12 เดือน ลักษณะอาการของโรคแม่ซื้อ มีชื่อเรียกและอาการของโรคแตกต่างกัน 4 ประการ คือ

1.        ปักษี หรือ ปีศาจ อาการของโรคเกิดเป็นพิษจับไข้ แล้วมีเวลาสร่าง จำแนกได้ 4 ชนิด คือ

นนทปักษี ไข้จับเวลาเช้า สร้างเวลาค่ำ

กาฬปักษี ไข้จับเวลาค่ำ สร่างเวลาเช้ามืด

อสุนนทปักษี ไข้จับเวลาเที่ยววัน สร่างเวลาเที่ยงคืน

เทพปักษี ไข้จับเวลาเย็น สร่างเวลาเช้าก่อนพระอาทิตย์ขึ้น

2.        ลำบองราหู อาการของโรคมีลักษณะแตกต่างกันตามอายุของเด็ก กำหนดตั้งแต่เด็กมีอายุได้ 1 เดือน จนถึง 12 เดือน อาการโรคมีต่างๆกันดังนี้

ลำบองราหู เกิดเมื่ออายุได้ 1 เดือน อาการเมื่อแรกจับ มีผื่นขึ้นทั้งตื่นนั้น พิษของเม็ดผื่นนั้น ทำให้เจ็บไปทุกขุมขน ขนชูชัน นอนสะดุ้ง ร้องไห้หาน้ำตามิได้ เป็นต้น

ลำบองราหู เกิดเมื่ออายุได้ 2 เดือน อาการเมื่อแรกจับ ทำให้เจ็บคอ อ้าปากร้อง กลืนอาหารไม่ได้ เป็นต้น

ลำบองราหู เกิดเมื่ออายุได้ 3 เดือน อาการเมื่อแรกจับ ทำให้ท้องขึ้น ท้องพองเหลือกำหนด อึดอัด หายใจไม่สะดวก ร้องไห้ดิ้นรนอยู่ดังจะขาดใจ เป็นต้น

ลำบองราหู เกิดเมื่ออายุได้ 4 เดือน อาการเมื่อแรกจับ นัยน์ตาจะเหลือง ให้กำมือเคลื่อนไหวร่างกายไม่ได้ แข็งกระด้างเกร็งไปทั้งตัว เป็นต้น

ลำบองราหู เกิดเมื่ออายุได้ 5 เดือน อาการเมื่อแรกจับ มีไข้ ตัวร้อน ท้องขึ้น ท้องพอง เป็นต้น

ลำบองราหู เกิดเมื่ออายุได้ 6 เดือน อาการเมื่อแรกจับ มือเท้าเย็น ท้องขึ้น ตาเหลือง หลังแข็ง เป็นต้น

ลำบองราหู เกิดเมื่ออายุได้ 7 เดือน อาการเมื่อแรกจับ จะบิดตัว นัยน์ตาเหลือกขึ้นบน มือกำ เท้างอ เป็นต้น

ลำบองราหู เกิดเมื่ออายุได้ 8 เดือน อาการเมื่อแรกจับ มีไข้ ปากเปื่อย ยิงฟันเป็นนิจ เบื่ออาหาร เป็นต้น

ลำบองราหู เกิดเมื่ออายุได้ 9 เดือน อาการเมื่อแรกจับ หนาวสะท้าน หดมือ หดเท้า เป็นต้น

ลำบองราหู เกิดเมื่ออายุได้ 10 เดือน อาการเมื่อแรกจับ มีไข้ ตัวร้อนจัด นอนสะดุ้งผวา ร้องไห้ไม่หยุด เป็นต้น

ลำบองราหู เกิดเมื่ออายุได้ 11 เดือน อาการเมื่อแรกจับ มีไข้ ตัวร้อน มีเม็ดพิษขึ้นที่ราวนม และรักแร้ ทำให้ร้องไห้ดิ้นรน กางแขนอ้ารักแร้อยู่ตลอดเวลา เป็นต้น

ลำบองราหู เกิดเมื่ออายุได้ 12 เดือน อาการเมื่อแรกจับ เป็นไข้ชัก ตัวเย็น เป็นเหน็บ ร้องไห้ไม่ออก หมดสติ เป็นต้น

3.        อัคคมุขี อาการของโรคเกิดพิษไข้ตัวร้อน ท้องขึ้น อาเจียน ชักมือกำ เท้างอ เป็นต้น

4.        สะพั้น หรือ ตะพั้น อาการของโรคเกิดพิษไข้ตัวเย็นจัด ท้องขึ้น ชักมือกำ เท้างอ เป็นต้น

เมื่อแม่ซื้อมาทำให้เกิดโรคก็ทำบัตรบังบรวงต่อแม่ซื้อ แม่ซื้อเป็นความเชื่อมาตั้งแต่โบราณ บรรพบุรุษได้สืบทอดให้ไว้ เป็นหน้าที่ของคนรุ่นหลังที่จะรักษามรดกของชาตินี้ไว้ให้คนรุ่นต่อไปๆได้รับรู้ศึกษา ว่าครั้งหนึ่งเราตอนเราเป็นทารกยังเคยมีเทวดามาดูแลรักษา